जेएनएन, मुंबई.Bail Pola 2025 :शेतकऱ्यांच्या आयुष्यात बैल हे केवळ जनावर नसून कुटुंबातील सदस्य मानले जातात. शेतीची परंपरा ज्या दिवसापासून सुरू झाली, त्या दिवसापासून बैल शेतकऱ्याचा मुख्य साथीदार ठरला. आजही या नात्याची जपणूक श्रावण अमावास्येला होणाऱ्या बैलपोळा सणातून केली जाते.
इतिहासात बैलांचे महत्त्व
वैदिक ग्रंथांमध्ये गाई-बैलांचे महत्त्व वर्णन केले आहे. कृषी संस्कृतीत बैलांना देवत्व दिले गेले. नांगर ओढणे, पाणी खेचणे, शेतातून उत्पादन बाजारात नेणे, अशा प्रत्येक टप्प्यावर बैल शेतकऱ्याचा हातभार लावतात. या मेहनतीचे ऋण फेडण्याच्या उद्देशाने बैलपोळ्याची परंपरा सुरू झाली.
सण साजरा करण्याची पद्धत
बैलपोळ्याच्या दिवशी सकाळी बैलांना आंघोळ घालून त्यांची शिंगे व खांदे स्वच्छ केले जातात. शिंगांना रंग लावून त्यांची शोभा वाढवली जाते. गळ्यात माळा, घंटा, झुल घालून त्यांची सजावट केली जाते. पूजा करून त्यांना गोडधोड खायला दिले जाते. काही ठिकाणी बैलांची मिरवणूक, शर्यती व खांदे शेकणी यांसारख्या पारंपरिक प्रथा आजही जिवंत आहेत.
परंपरेची वैशिष्ट्ये
या दिवशी शेतकरी आपल्या बैलांना स्नान घालून त्यांची रंगीत सजावट करतात. शिंगांना तेल, हळद, कुंकू लावले जाते. गळ्यात माळा व घंटा बांधून त्यांची शोभा वाढवली जाते. पारंपरिक रितीरिवाजांनुसार बैलांची पूजा करून त्यांना विश्रांती दिली जाते. बैलांच्या खांद्याची शेकणी हा देखील एक जुना प्रघात आज अनेक ठिकाणी जपला जातो.
विविध राज्यांत बैलपोळा
- महाराष्ट्र – बैलपोळा
- मध्यप्रदेश व छत्तीसगड – पोळा
- तेलंगणा व आंध्रप्रदेश – पूळा पंडुग
- कर्नाटक – करपोळा
या सर्व ठिकाणी शेतीशी निगडित परंपरेत हा सण कृतज्ञतेचा दिवस म्हणून साजरा केला जातो.
आजच्या काळातील महत्त्व
यंत्रांच्या युगात शेतीत ट्रॅक्टर आणि यांत्रिकीकरण वाढले असले तरी ग्रामीण भागात बैलांचे स्थान अजूनही विशेष आहे. त्यामुळे बैलपोळा हा सण केवळ पारंपरिक नव्हे तर शेतकऱ्याच्या भावना, कृतज्ञता आणि सांस्कृतिक वारसा यांचा संगम मानला जातो.
हेही वाचा:Bail Pola 2025: महाराष्ट्रापुरताच नव्हे; मध्यप्रदेश, छत्तीसगडसह अनेक राज्यांतही साजरा होतो बैलपोळा