जेएनएन, मुंबई – दिवाळीचा सण म्हटलं की, प्रत्येक घरात आनंद, प्रकाश आणि शुभतेचं वातावरण असतं. या सणाचा आरंभच ‘अभ्यंगस्नानाने’ होतो. कार्तिक कृष्ण चतुर्दशीच्या दिवशी म्हणजेच नरकचतुर्दशीच्या पहाटे स्नान करण्याची परंपरा आपल्या भारतीय संस्कृतीत अतिशय प्राचीन आहे. हे केवळ स्नान नसून, शरीरशुद्धी, मनशुद्धी आणि आत्मशुद्धीचा प्रतीकात्मक विधी मानला जातो.

अभ्यंगस्नान म्हणजे काय?
‘अभ्यंग’ म्हणजे तेलाने शरीराला मालिश करणे आणि ‘स्नान’ म्हणजे आंघोळ. दिवाळीच्या पहाटे लवकर उठून तेलाने अंगाला अभ्यंग करणे, त्यानंतर सुगंधी उटणे लावून स्नान करणे — हा विधी म्हणजे अभ्यंगस्नान. असे मानले जाते की या दिवशी केलेले अभ्यंगस्नान वर्षभर आरोग्य, सौंदर्य, आणि सुदैव टिकवून ठेवते.

धार्मिक पार्श्वभूमी आणि पुराणातील उल्लेख
अभ्यंगस्नानाची परंपरा अत्यंत प्राचीन असून तिचा उल्लेख अनेक धर्मग्रंथांमध्ये आढळतो. स्कंदपुराण, पद्मपुराण आणि धर्मसिंधु या ग्रंथांमध्ये अभ्यंगस्नानाचे महत्त्व सांगितले आहे.

पुराणकथेनुसार, या दिवशी भगवान श्रीकृष्णाने नरकासुराचा वध केला. त्यामुळे या दिवसाला “नरकचतुर्दशी” असे नाव पडले. त्या युद्धानंतर भगवान श्रीकृष्णाने स्नान करून स्वतःला शुद्ध केले. म्हणूनच या दिवशी अभ्यंगस्नान केल्यास नरकासुराने निर्माण केलेल्या पापांपासून मुक्ती मिळते, अशी श्रद्धा आहे.

अभ्यंगस्नानाचे नियम आणि पद्धत

  • अभ्यंगस्नानाची वेळ सूर्योदयापूर्वीची मानली जाते. पहाटे ब्रह्ममुहूर्तात उठून खालील क्रमाने हा विधी केला जातो:
  • सुवासिक तेलाने अंगाला मालिश – सहसा तिळतेल, नारळतेल किंवा सुगंधी औषधी तेल वापरतात.
  • उटणे लावणे – चंदन, हळद, कडुलिंब, बेसन, वाळवलेली फुले आणि सुगंधी पदार्थ यांचे मिश्रण शरीराला लावले जाते.
  • स्नानानंतर नवीन वस्त्र परिधान करणे – स्नानानंतर नवीन किंवा स्वच्छ वस्त्र परिधान करून देवपूजा केली जाते.
  • दीपदान आणि देवपूजा – स्नानानंतर घरातील देवांना आणि तुलशीला दीप अर्पण करतात.
  • अनेक ठिकाणी असे मानले जाते की, या दिवशी केलेले स्नान हे यमराजाच्या कृपेचे सूचक असते आणि आयुष्य वाढवते.

अभ्यंगस्नान आणि यमपूजन
नरकचतुर्दशीच्या दिवशी अभ्यंगस्नानाबरोबरच “यमदीपदान” करणेही महत्त्वाचे मानले जाते. या दिवशी संध्याकाळी घराच्या बाहेर यमराजाच्या नावाने दिवा लावला जातो. असे मानले जाते की या दिवशी केलेल्या यमदीपदानाने अकाल मृत्यू टळतो.

    अनेक भागात लोक पहाटे स्नानानंतर “अयंच दीपो नमो यमाय” असा मंत्र उच्चारून दीप प्रज्वलित करतात. हे कृत्य मृत्यूवर विजय मिळवण्याचे प्रतीक मानले जाते.अभ्यंगस्नान हे दिवाळीच्या सणाचं पहिले पाऊल असतं. या दिवसानंतरच लक्ष्मीपूजन, पाडवा आणि भाऊबीज यासारख्या उत्सवांची मालिका सुरू होते. त्यामुळे या स्नानाला शुभारंभाचे स्नान असेही म्हणतात.अनेक ठिकाणी या दिवशी अभ्यंगस्नानानंतर फराळाचा प्रारंभ केला जातो. करंजी, चकली, लाडू, चिवडा, आणि शंकरपाळे — हे सर्व पदार्थ या दिवसापासून सर्वांना वाटले जातात.

    अध्यात्मिक अर्थ
    अभ्यंगस्नान म्हणजे शरीरातून केवळ धूळ-मळ नाही, तर अंतःकरणातील नकारात्मकता दूर करणे. तेलमालिश केवळ शारीरिक थकवा घालवत नाही, तर ‘प्राणशक्ती’ वाढवते. स्नान म्हणजे आत्मशुद्धी — बाह्य आणि अंतर्गत दोन्ही स्तरांवर. या दिवशी सूर्योदयापूर्वी स्नान केल्याने सूर्यदेवाची कृपा मिळते, आणि शरीरात नवऊर्जा संचारते, असा विश्वास आहे.

    हेही वाचा: Diwali 2025: या दिवाळी आणि धनतेरसला या गोष्टी करा दान, तुमचे घर धन आणि समृद्धीने जाईल भरून