जेएनएन, मुंबई: दरवर्षी 28 फेब्रुवारी रोजी साजरा केला जाणारा राष्ट्रीय विज्ञान दिन हा भारतीय विज्ञानाच्या इतिहासातील एक महत्त्वाचा टप्पा आहे - 1928 मध्ये सर सी.व्ही. रमण यांनी रमण प्रभावाचा शोध लावला. या वर्षी, राष्ट्रीय विज्ञान दिन 2025 ची थीम "विकसित भारतासाठी विज्ञान आणि नवोपक्रमात जागतिक नेतृत्वासाठी भारतीय युवकांना सक्षम बनवणे" आहे, जी भारताच्या विज्ञान आणि जागतिक नेतृत्वाला पुढे नेण्यासाठी तरुण मनांच्या योगदानावर प्रकाश टाकते.
पार्श्वभूमी आणि महत्त्व
राष्ट्रीय विज्ञान दिन सुरुवातीला 1986 मध्ये साजरा करण्यात आला, जो राष्ट्रीय विज्ञान आणि तंत्रज्ञान संप्रेषण परिषद (NCSTC) ने प्रस्तावित केला होता. 1930 मध्ये भौतिकशास्त्रातील नोबेल पारितोषिक मिळवून देणाऱ्या सी.व्ही. रमन यांच्या क्रांतिकारी शोधाचा उत्सव हा दिवस साजरा केला जातो. रमन इफेक्ट, किंवा रेणूंद्वारे विखुरलेले असताना प्रकाश तरंगलांबीमध्ये बदलणारी घटना, स्पेक्ट्रोस्कोपी आणि भौतिक विज्ञानात महत्त्वाची भूमिका बजावत आहे, जागतिक स्तरावर विज्ञानाच्या प्रगतीत महत्त्वपूर्ण भूमिका बजावत आहे.
उद्दिष्ट आणि महत्त्व
राष्ट्रीय विज्ञान दिनाचे मुख्य उद्दिष्ट म्हणजे वैज्ञानिक जागरूकता पसरवणे, विज्ञानातील योगदान ओळखणे आणि तरुणांमध्ये नवोपक्रमाला प्रेरित करणे. युवा सक्षमीकरणावर भर देऊन, विकसित भारताच्या (विक्षित भारत) दृष्टिकोनानुसार, हा दिवस भारताला जगातील सर्वोच्च वैज्ञानिक नवोन्मेषकांमध्ये स्थान देण्याचा प्रयत्न करतो. भारताच्या भविष्यातील वाढ आणि विकासासाठी आवश्यक असलेल्या वैज्ञानिक चौकशी आणि नवोपक्रमाच्या संस्कृतीला चालना देण्यासाठी युवा नेतृत्वावर भर देणे अत्यंत महत्त्वाचे आहे.
उत्सव आणि उपक्रम
संपूर्ण भारतात, विविध वैज्ञानिक संस्था, शाळा आणि महाविद्यालये राष्ट्रीय विज्ञान दिनानिमित्त कार्यक्रम आयोजित करतात. यात समाविष्ट:
खुले दिवस: अनेक संस्था खुले दिवस आयोजित करतात, ज्यामुळे विद्यार्थी आणि जनतेला प्रयोगशाळांना भेट देता येते आणि चालू संशोधन प्रकल्पांबद्दल जाणून घेता येते.
स्पर्धा: विद्यार्थ्यांना प्रेरणा देण्यासाठी आणि विज्ञानात सहभाग घेण्यास प्रोत्साहित करण्यासाठी निबंध लेखन, भाषण स्पर्धा आणि प्रश्नमंजुषा आयोजित केल्या जातात.
प्रदर्शने आणि कार्यशाळा: विद्यार्थी आणि जनतेला गुंतवून ठेवण्यासाठी वैज्ञानिक कामगिरीचे प्रदर्शन आणि प्रत्यक्ष कार्यशाळा आयोजित केल्या जातात.
पुरस्कार आणि मान्यता: विज्ञान संप्रेषण आणि संशोधनातील योगदानासाठी शास्त्रज्ञांना राष्ट्रीय पुरस्कार प्रदान केले जातात.