जेएनएन,मुंबई: स्वातंत्र्य चळवळीतील दोन महान विभूती – लोकमान्य बाळ गंगाधर टिळक आणि महात्मा मोहनदास गांधी – यांचे विचार आणि योगदान भारतीय इतिहासात सुवर्णाक्षरांनी लिहिले गेले आहेत. अशाच एका ऐतिहासिक क्षणी, लोकमान्य टिळक यांच्या पुण्यतिथीच्या कार्यक्रमाला महात्मा गांधींनी अध्यक्ष म्हणून उपस्थिती लावली होती.
हा कार्यक्रम 1 ऑगस्ट 1921 रोजी मुंबईत आयोजित करण्यात आला होता. लोकमान्य टिळकांच्या निधनाला एक वर्ष पूर्ण झाल्याने, देशभरात त्यांच्या स्मृतींना उजाळा देणारे कार्यक्रम आयोजित केले जात होते. पण मुंबईतील कार्यक्रम विशेष होता, कारण या कार्यक्रमाच्या अध्यक्षस्थानी स्वयं महात्मा गांधी होते.
गांधीजींचे भाषण: टिळकांचे योगदान स्मरणात
गांधीजींनी या प्रसंगी आपल्या भाषणात टिळकांना 'भारताचे सुपुत्र', 'राष्ट्रविचारांचे अग्रदूत' आणि 'स्वराज्याच्या कल्पनेचे जनक' म्हणून संबोधले. त्यांनी म्हटले:
"टिळकांनी स्वराज्य म्हणजेच आपले जन्मसिद्ध हक्क आहे, ही जाणीव देशाच्या प्रत्येक कोपऱ्यात पोचवली. त्यांनी जनतेमध्ये आत्मभान जागवले. त्यांच्या निधनाने देश एक महान नेता गमावला आहे."
गांधीजींच्या उपस्थितीमुळे कार्यक्रमाला अधिक गौरव प्राप्त झाला. एकीकडे टिळक हे 'शस्त्रयुद्धाच्या माध्यमातून स्वातंत्र्य' या विचारांचे समर्थक होते, तर दुसरीकडे गांधीजींचा अहिंसेचा मार्ग होता. तरीही गांधीजींनी टिळकांच्या योगदानाला अभिमानाने मान्यता दिली.
देशभरातून आले होते कार्यकर्ते
या कार्यक्रमाला देशभरातून कार्यकर्ते, समाजसुधारक, पत्रकार आणि राजकीय नेते मोठ्या संख्येने उपस्थित होते. कार्यक्रमात टिळकांच्या कार्याचा आढावा घेणारे निबंध, भाषणे आणि गीतांचा कार्यक्रम झाला.
एकतेचा संदेश
या कार्यक्रमातून एक महत्त्वाचा संदेश संपूर्ण देशभर पोचला – देशाचे स्वातंत्र्य मिळवण्यासाठी वैचारिक भिन्नता असूनही, एकता आणि परस्पर सन्मान आवश्यक आहे. गांधीजी आणि टिळकांचे हे ऐक्य भावी स्वातंत्र्य संग्रामात प्रेरणादायी ठरले.
ही घटना आजही भारतीय स्वातंत्र्यलढ्याच्या इतिहासातील एक विलक्षण उदाहरण आहे, ज्यात दोन महामानवांचा आदर, राष्ट्रासाठीची निष्ठा आणि परस्पर सन्मान यांची उज्वल झलक दिसते.
उपस्थित लोकांचे संख्येने गर्दीमुळे सभास्थळी ताण आला. शेकडो लोक बाहेरून कार्यक्रम ऐकत होते. कार्यक्रमात "टिळक स्मरण ग्रंथ" याचे प्रकाशन करण्यात आले. टिळकांच्या जीवनकार्यावर भाषणे, निबंध वाचन, देशभक्तिपर गीतांचा कार्यक्रम झाला. नेहरू, पटेल, मदन मोहन मालवीय, राजगोपालाचारी यांसारख्या नेत्यांनी टिळकांच्या कार्याचा गौरव केला.