Independence Day 2025: वर्ष होते ऑगस्ट 1947! स्वातंत्र्याचा उत्सव, पण फाळणीचा सर्वात खोल जखमा. या जखमेचा नकाशा काढण्याचे काम एका ब्रिटीश वकिलाकडे सोपवण्यात आले होते ज्याने यापूर्वी भारत पाहिला नव्हता आणि त्याच्या गुंतागुंतीही ओळखल्या नव्हत्या. त्याचे नाव सिरिल रॅडक्लिफ होते. फक्त 36 दिवसांत, त्याला 4.5 लाख चौरस किलोमीटर जमीन, लाखो गावे आणि 40 कोटींहून अधिक लोकांचे दोन भाग करावे लागले. तेही अपूर्ण नकाशे आणि संघर्षमय राजकीय दबावांमध्ये.
काम पूर्ण झाल्यानंतर, ब्रिटिश सरकारने त्यांना ₹2,37,880 (त्यावेळी £२,०००) देऊ केले. पण रॅडक्लिफने ती रक्कम घेण्यास स्पष्ट नकार दिला. कारण? फाळणीनंतर पसरलेला हिंसाचार, लाखो लोकांचे विस्थापन आणि त्यांच्या हातांनी काढलेल्या रेषेतून निर्माण झालेल्या आगीने संपूर्ण उपखंड पेटून उठला. याबद्दल सविस्तर जाणून घेऊया...
रॅडक्लिफला फक्त 36 दिवस मिळाले. त्याच्यासमोर 4.5 लाख चौरस किलोमीटरचा प्रदेश, लाखो गावे आणि 40 कोटींहून अधिक लोक होते. अपूर्ण नकाशे, घाईघाईने तयार केलेले अहवाल आणि राजकीय तणाव.
माझे स्वतःचे निर्णय, माझे स्वतःचे ओझे
जेव्हा भारत आणि पाकिस्तानचे प्रतिनिधी एकमत होऊ शकले नाहीत, तेव्हा रॅडक्लिफने स्वतः अंतिम सीमारेषा आखल्या. त्याचा परिणाम रॅडक्लिफ रेषा मध्ये झाला. स्वातंत्र्यानंतर ती घोषित करण्यात आली आणि मग अराजकतेचे चक्र सुरू झाले.
1 ते 1.4 कोटी लोकांना त्यांचे घर सोडून पळून जावे लागले. काही जण पायी, काही बैलगाड्यांवरून आणि हजारो जण रेल्वेने, पण हा प्रवास अनेकदा हिंसाचार, लूटमार आणि रक्तपाताने भरलेला असायचा.
अनेक गावे एका रात्रीत दोन भागात विभागली गेली. काही कुटुंबे वेगवेगळ्या देशांमध्ये विखुरली गेली. लाहोर आणि अमृतसर सारखी शहरे देखील या रेषेच्या मध्यभागी अडकली, ही रेषा प्रत्यक्षात लंडनमधील एका कार्यालयात काढली गेली होती. रॅडक्लिफने जाणूनबुजून काश्मीरचा मुद्दा अपूर्ण ठेवला. या अपूर्णतेमुळे नंतर तीन युद्धे आणि दशके हिंसाचार झाला.
पश्चात्तापाची आग
फाळणीनंतर झालेल्या रक्तपाताने रॅडक्लिफला अगदी हादरवून टाकले. त्याने 2000 पौंडची आपली मान्य केलेली फी नाकारली, सर्व कागदपत्रे जाळली आणि कधीही भारतात परतला नाही. "माझ्याकडे दुसरा पर्याय नव्हता, वेळ खूप कमी होता," त्याने नंतर कबूल केले.
जखमा अजूनही जिवंत आहेत
रॅडक्लिफ रेषा अजूनही भारत-पाकिस्तान संबंधांना विषारी बनवते. सीमा युद्धे, दहशतवादी घटना आणि राजकीय तणावाची मुळे त्या पाच आठवड्यांत काढलेल्या रेषेत लपलेली आहेत.
हेही वाचा:Independence Day 2025: 15 ऑगस्ट रोजी देशभक्तीचा उत्साह करा दुप्पट शेअर करा हे 25 प्रसिद्ध देशभक्तीपर नारे
सिरिल रॅडक्लिफला फाळणीची कल्पना सुचली नव्हती, पण त्याने त्याचा सर्वात धोकादायक नकाशा काढला. इतिहास त्याला एक दुःखद पात्र मानतो. काळाने पराभूत झालेला, परिस्थितीने बुडालेला आणि अजूनही रक्त सांडणाऱ्या रेषेचा भार वाहणारा.
हेही वाचा:Independence Day 2025: अशोक चक्राचे 24 आरे काय सांगतात? जीवन जगण्याचा तुमचा दृष्टिकोन बदलेल हे 24 आरे; जाणून घ्या अर्थ