लाइफस्टाइल डेस्क, नवी दिल्ली. Diwali 2025: दरवर्षी, हा प्रकाशाचा सण धुके आणि विषारी हवा मागे सोडतो. गेल्या काही वर्षांपासून, बाजारात एक नवीन नाव फिरत आहे: ग्रीन क्रॅकर्स, जे पर्यावरण वाचवण्यासाठी येत असल्याचे दिसते. पण हे फक्त 'ग्रीन फटाके' आहे, की शास्त्रज्ञांनी खरोखरच प्रदूषण कमी करण्यासाठी काही 'जादू' केली आहे?

या दिवाळीत, जर तुम्हाला हे जाणून घ्यायचे असेल की हे 'ग्रीन' फटाके खरोखरच आपल्या फुफ्फुसांना आराम देतील की नाही आणि ते तुमच्या जुन्या बॉम्ब आणि फटाक्यांपेक्षा किती वेगळे आहेत, तर हा लेख विशेषतः तुमच्यासाठी आहे.

ग्रीन फटाके म्हणजे काय?

ग्रीन फटाके हे पर्यावरणपूरक फटाके आहेत जे राष्ट्रीय पर्यावरण अभियांत्रिकी संशोधन संस्था, CSIR-NEERI ने विकसित केले आहेत. पारंपारिक फटाक्यांच्या तुलनेत या फटाक्यांमध्ये कमी कच्च्या मालाचे प्रमाण, लहान आकाराचे कवच आणि राख-मुक्त सामग्री असते.

याशिवाय, त्यात विशेष घटक जोडले जातात जे धूळ दाबतात आणि सल्फर डायऑक्साइड, नायट्रोजन डायऑक्साइड आणि कणयुक्त पदार्थ यांसारखे हानिकारक उत्सर्जन कमी करतात.

ग्रीन क्रॅकर्स आणि रेग्युलर क्रॅकर्समधील फरक

    सामान्य फटाक्यांमध्ये जड धातूंचे संयुगे (जसे की शिसे, अ‍ॅल्युमिनियम, बेरियम इ.) असतात, जे जाळल्यावर हवा आणि आरोग्यासाठी अत्यंत हानिकारक असतात.

    त्याच वेळी, हिरव्या फटाक्यांमध्ये जिओलाइट आणि आयर्न ऑक्साईड सारखे बहु-कार्यात्मक पदार्थ जोडले जातात, जे रासायनिक घटक कमी करून उत्सर्जन नियंत्रित करण्यास मदत करतात.

    म्हणजेच, सामान्य फटाक्यांच्या तुलनेत, हिरवे फटाके कमी प्रदूषण पसरवतात आणि आरोग्यासाठी ते एक सुरक्षित पर्याय मानले जातात.

    ग्रीन फटाके पूर्णपणे प्रदूषणमुक्त आहेत का?

    नाही, ग्रीन फटाके पूर्णपणे प्रदूषणमुक्त नसतात, परंतु CSIR-NEERI नुसार, ते सामान्य फटाक्यांपेक्षा सुमारे 30 टक्के कमी वायू प्रदूषण करतात.

    हे प्रदूषण प्रामुख्याने कणयुक्त पदार्थांमुळे (पीएम) होते.

    हे हवेत तरंगणारे लहान धुळीचे कण आहेत.

    त्यांच्या आकारानुसार, ते चार श्रेणींमध्ये विभागले गेले आहेत - PM10, PM2.5, PM1 आणि अति-सूक्ष्म कण पदार्थ.

    कण जितके लहान असतील तितके ते शरीरात खोलवर जाऊ शकतात, ज्यामुळे श्वसनाच्या समस्या वाढतात.

    हिरव्या फटाक्यांचे प्रकार

    1. SWAS (सुरक्षित पाणी आणि हवा सोडणारा):

    हे अतिशय बारीक पाण्याचे कण सोडतात जे धूळ शोषून घेतात, ज्यामुळे हवेतील कण कमी होतात.

    2. सफाल (Safe Minimal Aluminium):

    त्यामध्ये मर्यादित प्रमाणात अ‍ॅल्युमिनियम असते, ज्यामुळे ते कमी आवाज करतात आणि कमी धूर उत्सर्जित करतात.

    3. स्टार (सुरक्षित थर्माइट क्रॅकर):

    यामध्ये पोटॅशियम नायट्रेट आणि सल्फरचा वापर केला जात नाही, त्यामुळे त्यातून निघणारा धूर खूपच कमी असतो.