डिजिटल डेस्क, नवी दिल्ली. Explainer on Flash Floods in India: डोंगराळ भागात सतत होणारा पाऊस आणि भूस्खलनाच्या चिंतांदरम्यान, ढगफुटीच्याही अनेक घटना घडल्या आहेत. ढगफुटी ही अशी आपत्ती आहे, ज्यात सर्व काही केवळ सेकंदात किंवा मिनिटांत मातीत मिसळते. अचानक आलेला पाण्याचा लोंढा आपल्या मार्गात येणारी प्रत्येक गोष्ट वाहून नेतो.
पण तुमच्या मनातही प्रश्न येत असेल की, अखेर ढग फुटतात का? या घटना नैसर्गिक आपत्ती आहेत की माणसाचाही याच्याशी काही संबंध आहे? हे रोखता येऊ शकते का आणि ढगफुटीची घटना अखेर म्हणतात कशाला? आज तुम्हाला या प्रश्नांची उत्तरे देण्याचा प्रयत्न करत आहोत.
ढगफुटीचा अर्थ काय?
अनेकदा लोक ढगफुटीच्या घटनेला चुकीच्या पद्धतीने समजतात. लोकांना वाटते की, ढग फुटणे म्हणजे जसे पाण्याने भरलेल्या प्लास्टिकच्या पिशवीचे फुटणे. पण प्रत्यक्षात तसे होत नाही. ढगफुटीची घटना तेव्हा मानली जाते, जेव्हा एखाद्या परिसरात अनेक महिन्यांचा पाऊस केवळ काही मिनिटांत पडतो.
हे मोजण्यासाठी एक मापदंड निश्चित करण्यात आला आहे. असे मानले जाते की, जर एखाद्या परिसरात एका तासात 100 मिलिमीटर किंवा त्याहून अधिक पाऊस पडला, तर त्याला ढगफुटी म्हणतात. यामुळे एका लहानशा परिसरात इतके पाणी बरसते की, परिस्थिती नियंत्रणाबाहेर जाते.
ढग का फुटतात?
जेव्हा आर्द्रता आणि गरम हवा डोंगराला आदळून वर उचलली जाते आणि थंड हवेला आदळते, तेव्हा ढग तयार होतात. पण अनेकदा हे ढग आपल्या आत सामावलेल्या पाण्याच्या थेंबांना सांभाळू शकत नाहीत आणि अस्थिर होतात. यानंतर, प्रचंड पाऊस पडतो आणि यालाच ढगफुटी म्हणतात.
तज्ञांच्या मते, हवामानातील संकट (Climate Crisis) ही परिस्थिती आणखी बिघडवत आहे, कारण गरम होणारी हवा जास्त आर्द्रता धरून ठेवते. वाढत्या मानवी हालचालींमुळे, 10-15 वर्षांतून एकदा होणाऱ्या घटना आता दरवर्षी ऐकायला मिळतात.
डोंगराळ भागातच जास्त घटना का?
ढगफुटीच्या घटना डोंगराळ भागांतच जास्त पाहायला मिळतात. याचे कारण म्हणजे, मैदानी भागांच्या तुलनेत डोंगराची जमीन उताराची आणि अरुंद असते. त्यामुळे, पावसाच्या पाण्याला जमिनीत मुरण्यास वेळ मिळत नाही आणि ते वेगाने दऱ्यांच्या दिशेने वाहते.
डोंगरांची भुसभुशीत माती आणि भूस्खलनामुळे याचे रूपांतर 'फ्लॅश फ्लड'मध्ये होते आणि पाणी धोकादायक बनते. भारतात 'फ्लॅश फ्लड गायडन्स सिस्टीम' 0-6 तास आधीपर्यंत इशारा देते, पण प्रशासनासमोर इतरही अनेक आव्हाने असतात. त्यामुळे, यावर मात करणे अनेकदा कठीण होते.