जेएनएन, मुंबई. Shravan 2025: हिंदू पंचांगानुसार, आषाढ पौर्णिमेनंतर सुरू होणारा श्रावण महिना हा अत्यंत पवित्र आणि पुण्यकारी मानला जातो. जुलै-ऑगस्ट दरम्यान येणारा हा महिना म्हणजे भक्ती, आस्था, संयम आणि निसर्गाशी एकरूप होण्याचा काळ. धार्मिक दृष्टिकोन, पर्यावरणाशी नाते आणि आरोग्यविषयक शुद्धता हे सर्व पैलू या महिन्यात एकत्र येतात.
यंदा श्रावण महिना 25 जुलै (सोमवार) रोजी शुभ प्रीती आणि सर्वार्थ सिद्धी योगात सुरू होते आणि 23 ऑगस्ट पर्यंत असणार आहे. भगवान शिवाची आराधना करण्याचा हा महिना विविध दृष्टितिकोनातून महत्वाचा आहे. आजच्या या लेखातून आपण श्रावण महिन्याचे महत्व जाणून घेणार आहोत.
धार्मिक महत्त्व
श्रावण महिन्याचे सर्वात मोठे आकर्षण म्हणजे भगवान शंकराची आराधना. महादेवाचा महिना म्हणून ओळखल्या जाणाऱ्या या काळात, भक्तगण उपवास, जलअभिषेक, बेलपत्र अर्पण, रुद्राभिषेक, व्रते आणि पूजांचे आयोजन करतात. प्रत्येक सोमवारी शिवपूजन हे अत्यंत फलदायी मानले जाते.
पुराणांनुसार, समुद्रमंथनातून बाहेर पडलेले विष भगवान शिवाने पचवले आणि जगाचे रक्षण केले. त्या तपश्चर्येच्या स्मरणार्थ, या महिन्यात शिवाला गंगा जल अर्पण करून त्याची आराधना केली जाते.
उत्सवांचा महिना
- नागपंचमी: नागदेवतेची पूजा करून सर्पदोषापासून मुक्ती मागितली जाते.
- राखी पौर्णिमा: भाऊ-बहिणींचा पवित्र सण, रक्षाबंधन साजरा केला जातो.
- हरितालिका तृतीया: स्त्रियांनी आपल्या सौभाग्यासाठी देवी पार्वतीची पूजा करायची.
- कृष्ण जन्माष्टमी: श्रीकृष्णाचा जन्म सोहळा संपूर्ण भक्तिभावाने साजरा होतो.
- मंगळागौर: विवाहित महिलांसाठी हा सौभाग्य आणि नातेसंबंध दृढ करणारा सण आहे.
उपवास आणि आरोग्य
श्रावण महिन्यात अनेक जण उपवास करत असतात. सोमवारी शिवासाठी, मंगळवारी मंगळागौरीसाठी, आणि शुक्रवारी सौंदर्यासाठी उपवास केला जातो. उपवासाचा हेतू फक्त धार्मिक नसून शरीर आणि मन शुद्ध करण्याचा आहे. या काळात पचायला हलका आणि सात्विक आहार घेतल्याने पचनसंस्था विश्रांती घेते. साबुदाणा, फरसाण, दही, फळे यांचा आहार शरीरासाठी पोषक ठरतो.
पर्यावरणाशी नाते
श्रावण महिन्याचा दुसरा महत्त्वाचा पैलू म्हणजे निसर्गप्रेम. या काळात पाऊस भरपूर असतो, झाडांना पालवी फुटते, आणि शेती सुरू होते. वृक्षारोपण, जलसंवर्धन, आणि स्वच्छतेचे उपक्रम या काळात मोठ्या प्रमाणात राबवले जातात.
श्रावणाचे उपास, नैवेद्य, पूजा हे सर्व नैसर्गिक आणि पर्यावरणपूरक गोष्टींनी युक्त असतात – उदा. बेलपत्र, तुळस, फळफळावळ, नैसर्गिक रंग वगैरे.
सांस्कृतिक समृद्धी
महाराष्ट्रात, खास करून ग्रामीण भागात, श्रावण हा सांस्कृतिक समृद्धीचा काळ असतो. वारी, किर्तने, भजनांचे कार्यक्रम, गोंधळ, पोवाडे, आणि झाडपूजा यांचे आयोजन होते. महिलांमध्ये मंगळागौर खेळ, ओव्या, हळदीकुंकू, यांमुळे सणाला अधिक सामाजिक स्वरूप मिळते.