लाइफस्टाइल डेस्क, नवी दिल्ली. World COPD Day 2025: आपण अनेकदा धूम्रपान हे फुफ्फुसांच्या आजारांचे मुख्य कारण मानतो, परंतु सत्य खूपच गुंतागुंतीचे आहे. सीओपीडी (Chronic Obstructive Pulmonary Disease) केवळ भारतातच नाही तर जगभरात एक वाढता आरोग्य संकट बनला आहे आणि त्याचे सर्वात मोठे कारण केवळ सिगारेटचा धूर नाही तर आपल्या सभोवतालची विषारी हवा देखील आहे.
जागतिक सीओपीडी दिन 2025 रोजी, हवेची गुणवत्ता आपल्या फुफ्फुसांना कशी हानी पोहोचवत आहे हे समजून घेणे अत्यंत महत्त्वाचे आहे. इंद्रप्रस्थ अपोलो हॉस्पिटल्सच्या श्वसन आणि क्रिटिकल केअर विभागाच्या वरिष्ठ सल्लागार डॉ. यांच्याशी बोलूया. याबद्दल निखिल मोदींकडून जाणून घेऊया.
हे अदृश्य नुकसान वायू प्रदूषणामुळे होते
डॉक्टरांच्या मते, प्रदूषित हवेत दीर्घकाळ श्वास घेतल्याने आपल्या फुफ्फुसांमध्ये सतत जळजळ होते. PM2.5 आणि PM10 सारखे सूक्ष्म कण, वाहनांचे एक्झॉस्ट, कारखान्यातील रसायने आणि घरात जाळलेले बायोमास (जसे की लाकूड, कोळसा आणि शेण) हे सर्व हळूहळू फुफ्फुसांना कमकुवत करतात.
समस्या अशी आहे की हे नुकसान लगेच दिसून येत नाही, परंतु कालांतराने, फुफ्फुसांची क्षमता कमी होते, श्वास घेण्यास त्रास होतो आणि व्यक्तीला सहज थकवा जाणवू लागतो.
हिवाळ्यात हवेची गुणवत्ता बिघडल्याने सीओपीडी अचानक वाढू शकते. या काळात रुग्णांना श्वास घेण्यास इतका त्रास होतो की त्यांना अनेकदा आपत्कालीन कक्षात दाखल करावे लागते.
सीओपीडी हा केवळ धूम्रपान करणाऱ्यांचा आजार नाही
एक सामान्य गैरसमज आहे की सीओपीडी फक्त धूम्रपान करणाऱ्यांनाच होतो, परंतु वास्तव वेगळे आहे. भारतातील जवळजवळ एक तृतीयांश सीओपीडी रुग्ण हे खराब हवेची गुणवत्ता आणि घरातील धुरामुळे होतात. याचा अर्थ, स्टोव्हमधून निघणारा धूर, खराब वायुवीजन किंवा वातावरणातील प्रदूषण हे सर्व सिगारेटच्या धुराइतकेच नुकसान करू शकतात. याचा अर्थ असा की सीओपीडी रोखणे म्हणजे केवळ धूम्रपान सोडणे नाही; स्वच्छ, सुरक्षित हवा तितकीच महत्त्वाची आहे.
सर्वात जास्त धोका कोणाला आहे?
काही गट असे आहेत जे प्रदूषणाला जास्त बळी पडतात.
वृद्ध
दमा किंवा जुनाट खोकला असलेले लोक
बाहेर जास्त वेळ काम करणारे कर्मचारी
मुले आणि कमकुवत प्रतिकारशक्ती असलेले लोक
या लोकांसाठी, वाईट हवा श्वास घेतल्याने फुफ्फुसांवर अतिरिक्त दबाव पडतो, ज्यामुळे रोग वेगाने वाढू शकतो.
स्वच्छ हवा का महत्त्वाची आहे?
जागतिक सीओपीडी दिनाचा संदेश स्पष्ट आहे: आपण श्वास घेत असलेली हवा आपल्या आरोग्याची गुरुकिल्ली आहे. स्वच्छ हवेशिवाय, फुफ्फुसांच्या आजारांना रोखणे अधिकाधिक कठीण होत जाते. म्हणूनच, ही केवळ पर्यावरणीय समस्या नाही तर सार्वजनिक आरोग्यासाठी एक मोठे आव्हान देखील आहे.
आपण काय करू शकतो?
सीओपीडी होण्याचा धोका कमी करण्यासाठी अनेक प्रभावी पावले उचलता येतील:
घरांमध्ये स्वच्छ स्वयंपाक इंधनांचा (जसे की एलपीजी, वीज-आधारित उपकरणे) वापर
प्रदूषित दिवसांवर मास्क घालणे
बाहेर बराच वेळ घालवणाऱ्यांसाठी नियमित आरोग्य तपासणी
आजूबाजूला हिरवळ वाढवणे आणि धुराचे स्रोत कमी करणे
सरकारी आणि समुदाय पातळीवर प्रदूषण नियंत्रणासाठी कडक उपाययोजना
जेव्हा आपण हवा स्वच्छ करू तेव्हाच आपण आपले फुफ्फुस वाचवू शकू.
हा दिवस आपल्याला आठवण करून देतो की फुफ्फुसांचे आरोग्य केवळ आपल्या वैयक्तिक वर्तनावरच अवलंबून नाही तर आपल्या सभोवतालच्या हवेवर देखील अवलंबून असते. प्रदूषण कमी करणे म्हणजे केवळ पर्यावरणाचे रक्षण करणे नाही तर ते लाखो लोकांना त्यांच्या फुफ्फुसांसाठी चांगले भविष्य देण्याबद्दल आहे.