नवी दिल्ली. US Dollar History : जवळजवळ सर्व देश डॉलर वापरतात. विशेषतः आंतरराष्ट्रीय व्यवहारांसाठी, अमेरिकन डॉलर हे सर्वात विश्वासार्ह चलन मानले जाते. पण तुम्ही कधी विचार केला आहे का की डॉलर जागतिक चलन कसे बनले? डॉलर नसताना लोक कसे व्यापार करायचे? जगातील सर्वात मजबूत चलन म्हणून उदयास आलेला डॉलर अस्तित्वात नसेल तर काय होईल?
आज, डॉलरशिवाय, आंतरराष्ट्रीय व्यापार पूर्णपणे टप्प होऊ शकतो. पण, एक काळ असा होता जेव्हा अमेरिका देखील आर्थिक दृष्ट्या कमकुवत होती. अमेरिकेचे स्वतःचे चलन नव्हते. पण, डॉलरमुळे अमेरिका जगातील सर्वात शक्तिशाली देश बनला.
डॉलरच्या आधी काय वापरले जात होते?
डॉलरची कहाणी अमेरिकेच्या स्वातंत्र्यानंतर नक्कीच सुरू झाली, पण त्याआधी स्पेनचे चांदीचे डॉलर अमेरिकेत वापरले जात होते. खरं तर, 17 व्या शतकात अमेरिका ब्रिटिशांच्या ताब्यात होता आणि ब्रिटिशांना त्यांच्या गुलामगिरीच्या बंधनात अडकलेल्या देशांना चलन पुरवण्यात अजिबात रस नव्हता. अशा परिस्थितीत, स्पॅनिश चांदीचे डॉलर अमेरिकेचे डी-फॅक्टो चलन बनले.
'डॉलर' हा शब्द कुठून आला?
डॉलर हा शब्द युरोपियन शब्द "थॅलर" पासून आला आहे. खरंतर, त्या वेळी युरोपमध्ये चांदीच्या नाण्यांना थॅलर म्हटले जात असे. 16 व्या शतकात, चेक प्रजासत्ताकाने प्रथम थॅलर म्हणजेच चांदीची नाणी बनवली. हा शब्द युरोपमध्ये पसरला आणि ब्रिटिशांनी त्याला थॅलरऐवजी डॉलर म्हणायला सुरुवात केली.
अमेरिकेत डॉलरचा प्रवेश-
पूर्वी अमेरिकेत चांदीच्या नाण्यांचा वापर करून व्यवहार केले जात होते. परंतु, चांदीच्या कमतरतेमुळे, सरकारने 1690 मध्ये पहिल्यांदा कागदी चलन सुरू केले. तर स्वातंत्र्यानंतर (American Revolution) 1785 मध्ये डॉलरला अमेरिकेचे अधिकृत चलन बनवण्यात आले. 1913 मध्ये, अमेरिकेची मध्यवर्ती बँक (Federal Reserve) स्थापन झाली आणि 1914 पासून, डॉलर छापण्याचे काम फेडरल रिझर्व्हकडे सोपवण्यात आले.
डॉलर चिन्ह "$" कसे निवडले गेले?
काळानुरूप डॉलरचे चिन्ह बदलत राहिले. आता डॉलरचे प्रतिनिधित्व "$" ने केले जाते. खरं तर, स्पॅनिश अमेरिकन वसाहतीत लोक चलनाला "पेसो" (Peso) म्हणत असत. म्हणूनच डॉलरच्या चिन्हाला पेसो चिन्ह देखील म्हटले जाते. पेसोचे प्रतिनिधित्व PS ने केले जात असे. कालांतराने, दोन्ही विलीन झाले आणि P हे S वर लिहिण्यास सुरुवात झाली. यानंतर, S ($) वर एक रेषा काढणे हे पेसो चिन्ह मानले जाऊ लागले.
डॉलर जगातील सर्वात मजबूत चलन कसे बनले?
अमेरिकन डॉलर जागतिक चलन बनण्याची कहाणी देखील खूप मनोरंजक आहे. ही कहाणी 1944 च्या ब्रेटन वुड्स करारापासून सुरू होते. दुसरे महायुद्ध सुरू झाल्यानंतर, 44 देशांचे प्रतिनिधी अमेरिकेतील न्यू हॅम्पशायरमधील ब्रेटन वुड्स शहरात जमले. या दरम्यान अमेरिकेने सर्व देशांना आश्वासन दिले की ते सोन्याऐवजी डॉलरमध्ये व्यापार करतील.
डॉलरच्या बदल्यात सोन्याचा कायदा-
अमेरिकेने यासाठी एक कायदा केला, ज्याअंतर्गत जर एखादी व्यक्ती डॉलर घेऊन बँकेत गेली तर त्याला डॉलरच्या बदल्यात सोने दिले जाईल. खरंतर, सोन्याचा व्यापार करणे हे व्यापाऱ्यांसाठीही एक मोठे आव्हान होते. सोने एका ठिकाणाहून दुसऱ्या ठिकाणी चलन म्हणून नेणे खूप कठीण होते. वाटेत सोने लुटले जाण्याची भीतीही होती. अशा परिस्थितीत, सर्व देशांना अमेरिकेची सूचना आवडली.
बहुतेक देशांनी अमेरिकन बँकांमध्ये सोने जमा केले आणि डॉलर्स घेतले आणि डॉलर्समध्ये व्यवहार करण्यास सुरुवात केली. त्यांना खात्री होती की ते अमेरिकन बँकेत डॉलर्स देऊन त्यांचे सोने कधीही काढू शकतात. या क्रमाने, इतर देशांनीही मोठ्या प्रमाणात डॉलर्सचा वापर सुरू केला.
फ्लोटिंग एक्सचेंज रेट लागू -
तथापि, 1971 मध्ये अमेरिकेने डॉलरच्या बदल्यात सोने देण्याचा कायदा रद्द केला. त्यानंतर अमेरिकेत फ्लोटिंग एक्सचेंज रेट सुरू झाला, ज्याचा परिणाम आजही दिसून येतो. डॉलरची किंमत दररोज बदलत राहते, ज्याची तुलना इतर देशांच्या चलनाशी केली जाते.