जेएनएन, मुंबई.Shardiya Navratri 2025:भारतातील सर्वात मोठ्या आणि लोकप्रिय उत्सवांपैकी एक म्हणजे नवरात्रोत्सव. (Shardiya Navratri 2025) प्रत्येक वर्षी शरद ऋतूत येणारा हा उत्सव देवी दुर्गेच्या उपासनेला अर्पण केला जातो. नऊ रात्री आणि दहा दिवस चालणाऱ्या या उत्सवाला धार्मिक, सांस्कृतिक आणि सामाजिक असा त्रिविध महत्त्व आहे.

प्राचीन इतिहास
नवरात्राचा उल्लेख मार्कंडेय पुराण, कालिका पुराण, देवी भागवत पुराण आणि रामायण-महाभारत यांसारख्या ग्रंथांमध्ये आढळतो. कथेनुसार, महिषासुर नावाच्या राक्षसाने त्रिलोकांमध्ये भीषण अत्याचार सुरू केले होते. देवतांच्या प्रार्थनेनंतर आदिशक्ती दुर्गा प्रकट झाली आणि तिने नऊ दिवस युद्ध करून दहाव्या दिवशी महिषासुराचा वध केला. याच विजयाच्या स्मरणार्थ विजयादशमी किंवा दसरा साजरा केला जातो.

देवी महिषासुरमर्दिनीची कथा :
नवरात्र उत्सवाची मुळं देवी दुर्गेच्या महिषासुरावर विजयाशी जोडली गेली आहेत. महिषासुर हा असुर अत्यंत बलाढ्य झाला होता. देव-दानवांनी मिळून देवी दुर्गेला प्रकट होण्यासाठी आवाहन केले. नऊ दिवस चाललेल्या युद्धानंतर दहाव्या दिवशी देवीने महिषासुराचा वध केला. या विजयाच्या स्मरणार्थ नवरात्र साजरा केला जातो.

रामायणाशी संबंध :
असे मानले जाते की भगवान श्रीरामाने लंकेवरील मोहिमेपूर्वी देवीची आराधना करून 'चंडी पाठ' केला आणि देवीची कृपा मिळवल्यानंतरच त्याने रावणाचा पराभव केला. या घटनेमुळे शारदीय नवरात्र अधिक महत्त्वाचे मानले जाते.

नवरात्राचे प्रकार (Types of Navratri)
वर्षभरात चार नवरात्र येतात, त्यापैकी दोन प्रमुख आहेत:
चैत्र नवरात्र – वसंत ऋतूमध्ये साजरे केले जाते.
शारदीय नवरात्र – पावसाळ्यानंतर शरद ऋतूत साजरे होते. यालाच अधिक प्रसिद्धी आहे.

आरंभ व स्वरूप
वैदिक काळात देवीच्या विविध रूपांची उपासना प्रचलित होती.
ऋग्वेद आणि अथर्ववेदात शक्तीच्या स्तोत्रांचा उल्लेख आहे.
नंतरच्या काळात नवरात्रोत्सव अधिक सुव्यवस्थित पद्धतीने साजरा होऊ लागला.

    प्रत्येक दिवस देवीच्या वेगळ्या रूपाला समर्पित आहे.

    • शैलपुत्री – पर्वतराजाची कन्या
    • ब्रह्मचारिणी – तपश्चर्येचे प्रतीक
    • चंद्रघंटा – शौर्य व पराक्रमाचे रूप
    • कूष्मांडा – सृष्टी निर्माण करणारी
    • स्कंदमाता – मातृत्वाचे रूप
    • कात्यायनी – दुष्टसंहारक रूप
    • कालरात्रि – अंध:कार नाश करणारी
    • महागौरी – शांतता, शुद्धतेचे रूप
    • सिद्धिदात्री – सिद्धी आणि वरदान देणारी

    या नऊ रूपांची पूजा करून भक्त शक्ती, शांती, समृद्धी आणि आरोग्याची प्रार्थना करतात.

    प्रादेशिक परंपरा

    • उत्तर भारतात रामलीला आणि रामायण पठण नवरात्रात महत्त्वाचे ठरते.
    • पश्चिम बंगालात दुर्गापूजा मोठ्या थाटामाटात साजरी होते. भव्य पंडाल, मूर्ती सजावट आणि सांस्कृतिक कार्यक्रम हे आकर्षण असते.
    • महाराष्ट्र व गुजरातमध्ये गरबा आणि दांडिया नृत्य लोकप्रिय आहेत.
    • दक्षिण भारतात 'गोलू' (पुतळ्यांची मांडणी) आणि विशेष व्रत-उपवासाचे पालन केले जाते.

    नवरात्रोत्सवाचा महाराष्ट्रातील इतिहास
    महाराष्ट्रात नवरात्रोत्सवाचा इतिहास शतकानुशतकांपूर्वीपासून दिसून येतो. संत परंपरा, गावोगावीचे जत्रा-उत्सव आणि लोककला यामुळे नवरात्राला विशेष ओळख मिळाली आहे. मराठेशाही काळात छत्रपती शिवाजी महाराजांनी देवी भवानीच्या कृपेवर विश्वास ठेवून अनेक विजय मिळवले. म्हणूनच महाराष्ट्रात देवीच्या उपासनेला विशेष धार्मिक व ऐतिहासिक महत्त्व आहे. गड-किल्ल्यांवरील देवी मंदिरे, जसे की तुलजापूरची भवानी माता, कोल्हापूरची अंबाबाई आणि सप्तशृंगीची देवी, हे नवरात्रात लाखो भाविकांचे प्रमुख तीर्थस्थान बनतात. या काळात महाराष्ट्रात घटस्थापना, उपवास, जागरण, कीर्तन, भजन यासह दांडिया-गरब्याचा उत्साहही तितकाच पाहायला मिळतो.

    हेही वाचा: Shardiya Navratri 2025: शारदीय नवरात्रीत जन्मलेल्या बालकांमध्ये असतो हा विशेष गुण; कुटुंबात पसरवतात आनंद

    हेही वाचा: Shardiya Navratri 2025: श्री तुळजाभवानी देवी शारदीय नवरात्र महोत्सवाला महाराष्ट्राच्या प्रमुख महोत्सवाचा दर्जा

    Disclaimer: या लेखात नमूद केलेले उपाय/फायदे/सल्ला आणि विधाने केवळ सामान्य माहितीसाठी आहेत. दैनिक जागरण आणि जागरण न्यू मीडिया या लेखाच्या वैशिष्ट्यामध्ये येथे लिहिलेल्या गोष्टींना दुजोरा देत नाही. या लेखातील माहिती विविध माध्यमे/ज्योतिषी/पंचांग/प्रवचन/श्रद्धा/शास्त्र/पुरुष कथांमधून संकलित करण्यात आली आहे. वाचकांना विनंती आहे की त्यांनी लेखाला अंतिम सत्य किंवा दावा न मानून त्यांचा विवेक वापरावा. दैनिक जागरण आणि जागरण न्यू मीडिया हे अंधश्रद्धेच्या विरोधात आहेत.